Djenne, een symfonie in leem

Dag 17
Op tijd gaan we op weg naar Djenne, de stad die erg tot mijn verbeelding spreekt. Mijn verwachtingen zijn hoog gespannen. We bezoeken nog snel een markt voor we de dijk naar Djenne oprijden.
Djenne ligt op een soort eiland aan de Bani en is omgeven door rijstvelden. In een dorp net voor Djenne bezoeken we nog even de lokale moskee. Dat belooft nog wat, want deze ziet er al geweldig uit.
De pont over de Bani ligt voor ons, in de verte zie ik het prachtige zandkasteel liggen. De bouw van de geweldige kasteel is beschreven in het boek van Ton van der Lee, een must voor iemand die naar Mali gaat. Vorig jaar heb ik nog genoten van zijn boek over Solitaire in Namibië.
We moeten de bus uit en te voet de pont op. Het waarom wordt mij duidelijk als we wadend de pont afgaan. Door de lage waterstand kan er niet goed aangelegd worden, tussen de pont en de oever gaapt een groot gat. Ook zonder passagiers heeft de bus moeite om van de pont te komen, de pontbaas legt balken neer maar dan nog gaat de bus met de bodem over de afrit en krakend rijdt hij het water in en sputterend de oever op. Verbijsterd kijken we naar de pont naast ons. Er staan talloze volgeladen karren met ezels en paarden op (alvast voor de weekmarkt van Djenne), ze worden afzonderlijk gelost. Met een grote plons worden de karren door het water getrokken. Niet kleinzielig worden de onwillige ezels en paarden daarna door het water gesleurd. We komen ogen tekort.
We stappen weer in en even later ligt de mystieke stad voor ons, de contouren van de beroemde moskee kunnen we al zien. Via een oude stadspoort rijden we de steegjes van de stad binnen, het doet bijbels aan.
We hebben kamers in een kampement in het centrum. Het ziet er leuk uit, de kamers zijn sober, voor het eerst is het erg druk. Er zijn veel toeristen (het schijnen er zelfs 120 te zijn), de stad met de weekmarkt is een enorme trekpleister. We proberen snel te lunchen voor we met Magda en Rudi en de gids op pad gaan. Snel iets bestellen is in W. Afrika een illusie en dat blijkt ook nu weer. Later dan gepland kunnen we op pad. We doorkruizen wat donkere steegjes en daar ligt de moskee voor ons in al haar pracht en praal, het is een enorm lemen bouwwerk. We zijn er stil van. We lopen eromheen. Net als overal zijn er wasplaatsen maar nu in het leem en met weinig water. Kinderen krijgen Koranles aan de voet van het gebouw en schrijven driftig hun houten leitjes vol. Het gebouw is niet toegankelijk voor ons, alleen voor moslims. Desondanks genieten we volop. De lijnen zijn vloeiend, de met de hand opgebrachte leem zorgt voor zachte lijnen, bijna als uitgelopen Franse brie.
De grote stad bestaat uit lemen gebouwen, behalve de prachtige moskee staan er veel enorme Toucouleurhuizen. De een nog mooier dan de ander, het is een compleet andere wereld.
In de steegjes zie je ook nu weer compleet ingestorte huizen. Eigendom kan niet overgaan. Dat betekent als families wegtrekken of overlijden, de huizen aan de natuur worden teruggegeven. Alles wat na verloop van tijd rest is een berg klei.
Aan het eind van de middag gaan we met een paardenkar naar een dorp in de buurt. In het late middaglicht gaan we over de dijk. Het ziet er bijna Nederlands uit. Ook hier weer een prachtige moskee. De vrouw van het dorpshoofd laat ons trots haar enorme gouden oorbellen zien. Het uitzicht vanuit het dorp is prachtig.
Terug in Djenne krijgen van JP te horen dat we misschien stiekem de moskee mogen bezoeken en wel rond 6 uur, voor het eerste gebed. Dat zou geweldig zijn, een unieke belevenis.
We besluiten te gaan eten bij Chez Baba, het bekende restaurant uit het boek van Ton van der Lee. Het is er gezellig en druk, het eten goed maar eenvoudig. Tijdens het eten komt JP vertellen dat het vroege bezoek aan de moskee niet kan doorgaan. Er zijn restaurateurs begonnen, die al vroeg in de ochtend starten en ons niet mogen zien. De zoon van de imam heeft wel een alternatief, 10.30 uur na het laatste gebed. Daar zijn we wel voor te porren, alhoewel dat lang na onze gebruikelijke bedtijd is.
Na wat borrelen gaan we gewapend met zaklampen op pad door de steegjes van Djenne. Het is oppassen geblazen om niet in de open riolen terecht te komen. Voor de moskee moeten de lampen uit omdat we niet gezien mogen worden. Op de tast gaan we de trappen op en het geheimzinnige gebouw binnen. We zien geen hand voor ogen.
Eenmaal binnen mogen de zaklampen aan en gaan er ook wat TL balken aan. Het is te donker om te fotograferen maar we krijgen wel een goed idee hoe het er uitziet. Het hoge dak wordt door 90 enorme lemen pilaren gesteund. Voor het licht zitten er 104 gaten in het dak waar het spaarzame licht overdag door valt. Dat schijnt voldoende te zijn, ik kan me niets bij voorstellen. Het is warm en stoffig binnen. Naast de bidmatjes staan talloze kwispedoors. In de grote hal bij de Mihrap hangen veel klokken en een schema voor het oproepen tot het gebed. De galerie naast de binnenplaats is voor de vrouwen. Maar er worden alleen vrouwen toegelaten na hun menopauze. Jongere vrouwen worden als onrein gezien en mogen niet naar binnen, waarschijnlijk nog een overblijfseltje vanuit de animistische tijd.
Na dit unieke en bizarre bezoek gaan we snel naar bed omdat we vroeg de stad in willen. De stroom marktgangers komt al vroeg op gang en is indrukwekkend. Bovendien is de moskee extra mooi en wat gemakkelijker te fotograferen in het ochtendlicht.

Dag 18
Om 7 uur zitten we aan het ontbijt en even later gaan we de stad in. Inderdaad ziet de moskee er in het ochtendlicht prachtig uit. We laten alles nog eens goed op ons inwerken. We ontmoeten het jongetje dat ons gisteren in het donker nog begeleid heeft.
Hij herkent ons, wij hem niet. Hij weet zelfs nog onze namen. Hij vraag wie mijn man is en als ik Henk aanwijs zegt hij: oh la, dat is een mooie man, maaaaar niet zo mooi als de moskee van Djenne! Gelukkig voor Henk zegt hij hetzelfde van Rudi!
Hij is niet bij ons weg te slaan en we laten het maar zo, dat is wel zo rustig. We kiezen voor een wandeling rond de stad. Genietend van alles wat we zien, zijn we ook verbijsterd over de chaos en de stinkende afvalhopen en open riolen. We eindigen bij de toegangspoorten van de stad waar de enorme rijen kooplustigen en verkopers de stad in komen. De markt is helemaal vol, een prachtig gezicht aan de voet van de enorme moskee.
We gaan geleidelijk aan terug naar het hotel omdat we om 11.00 uur willen vertrekken. Na wat laatste blikken op deze bijzondere stad gaan we weer richting pont over de Bani. Dezelfde rituelen spelen zich weer af en we amuseren ons kostelijk. Mijn hoop het zandkasteel nog even te bezoeken gaat helaas niet in vervulling, er is geen tijd meer voor.
Het is nog een lange hete rit naar Segou, waar we in het duister aankomen. Voor we de stad bereiken stoppen we in een gebied met geweldige baobabs. In een boom zitten diverse bijenkorven en hij is zo dik dat we 12 mede reisgenoten nodig hebben om de boom te omsluiten. We genieten nog van een prachtige zonsondergang tussen deze geweldenaren.
In Segou aangekomen ziet het hotel er prima uit, heeft zelfs een mooie tuin. Een uitstekende overgang voor de terugreis, er is zelfs een zwembad.
We genieten van een heerlijk diner met zelfs een wijntje en reserveren fietsen om morgen het oude Segou Koro te bezoeken.


Van een bezoek aan oud Segou tot oud en nieuw in Bamako

Dag 19
Ik wil graag het oude Segou zien, de stad waarover Maryse Conde zo prachtig schrijft in haar boek: Segou, de aarden wallen. Het beschrijft de overgang van het oude traditionele Mali ten tijde van de Toucouleur als zij de Islam introduceren. Om 8 uur proberen we de afgeleverde fietsen uit. Een lange knappe Bambara staat indrukwekkend met sleutels te zwaaien. Daar blijft het echter wel bij. De remmen werken niet of nagenoeg niet, het zadel zit niet vast, van de kromme trappers glijdt je onmiddellijk af, kortom alles zou gerepareerd moet worden, maar hij blijft slechts zwaaien met het gereedschap en zegt breed lachend: Madame c’est une velo Africaine! En daarmee is alles verklaard!
Mijn achterrem doet het een beetje, dus ik waag het erop. Het zadel schommelt met elke beweging mee, heel comfortabel dus.
We trappen weg op de gammele fietsen en worden joelend nageroepen door de kinderen: Toubab, toubab. Zeker bijzonder, een blanke op de fiets. Onze gids gaat mee, maar dan wel op de brommer.
Twaalf kilmeter buiten het huidige Segou ligt de oude stad. Onze gids gaat ons aanmelden bij het dorpshoofd.
Centraal in het oude dorp ligt zijn prachtige rode lemen huis. Zijn verschillende vrouwen wonen rondom de binnenplaats en keuvelen gezellig met elkaar terwijl ze onverstoorbaar met de dagelijkse klusjes doorgaan. In de hoek van de binnenplaats staan de kruiken met fris water en in de andere hoek zie ik de dolo potten staan voor het beruchte bier. Het boek komt tot leven voor mijn ogen.
Recent is het oude paleis gereconstrueerd, het spreekt zeer tot de verbeelding. De 7 kamers waaronder de kamer van de griotten (de lofzangers van de families) herken ik uit het verhaal. Het is maar een klein stukje naar de Niger ofwel de Djoliba zoals die hier genoemd wordt.
We genieten van dit stukje oud Mali.
De middag breng ik door aan het zwembad, luierend en lezend. Henk is vrijwilliger voor de boekcontrole en zit achter een pilsje te tellen. Het zit er bijna op, jammer.
Morgen vertrekken we naar Bamako.


Dag 20
We vertrekken op een redelijk tijdstip. De tocht naar Bamako gaat snel. Wij bezoeken nog het huis van JP, bewonderen zijn prachtige baby Pablo en zijn vrouw.
Na de lunch proppen we de enorm smerige bagage in de uitpuilende tassen en gaan nog lekker lezen op het dakterras. JP heeft een afscheids- oudejaarsdiner georganiseerd. Er komen twee bands die traditionele muziek voor ons spelen terwijl wij ons te goed doen aan enorme parelhoenders. Op de binnenplaatsen van de omringende huizen wordt ook gekookt dat het een lieve lust is. Er wordt heel wat gezwaaid en geroepen. We eten, drinken en dansen de avond door.
Tot onze verbazing wordt hier ook vuurwerk afgestoken, zij het wat minder fanatiek. Er gaat aardig wat de lucht in bij de residentie van de president op de heuvel voor ons. Een stuk vuurwerk komt in de omliggende brousse terecht en even later staat de boel in de fik. We kijken naar de metershoge vlammen en maken ons zorgen. Onterecht blijkt later, want door de vele rotsen dooft het vuur uiteindelijk vanzelf.
Nadat de nieuwjaarswensen zijn uitgewisseld zoeken we onze spullen bij elkaar, de bus moet voor de laatste keer geladen worden. Even later vertrekken we naar het vliegveld.
Wat weemoedig nemen we afscheid van dit indrukwekkende land. Dat 2009 en alle daarop volgende jaren veel geluk en voorspoed mag brengen voor het straatarme Mali en haar vriendelijke bevolking.